Vandaag (10 oktober 2022) is het Wereld Daklozendag. Wereldwijd geven mensen en organisaties daklozen een steuntje in de rug. De Regenboog Groep zet zich al bijna 50 jaar in voor het welzijn van daklozen in Amsterdam. De organisatie is blij met de wereldwijde aandacht voor dakloosheid, maar heeft ook zorgen over het toenemende aantal hulpvragers.
Een bijdrage van Hans Wijnands, Directeur De Regenboog Groep
Bij daklozen dachten we lang aan mensen met psychische problemen, een verstandelijke beperking, een verslaving of schulden, of aan mensen zonder verblijfspapieren. Mensen voor wie het behouden of krijgen van een huis en alles wat daarbij komt kijken (tijdelijk) niet haalbaar was. Een nieuwe woning alléén was voor hen geen oplossing voor alle problemen. (Woon)begeleiding en therapie maakten deel uit van de weg uit het dakloze leven. Ze vonden onderdak in de maatschappelijke opvang en waren soms langdurig op hulp aangewezen bij het overleven op straat (denk aan de inloophuizen en winterkoudeopvang). Maar de feiten zijn nu anders.
Van dakloos naar huisloos
Als je vandaag de dag in Amsterdam op straat komt te staan, krijg je niet zomaar het predicaat ‘dakloos’. Daarvoor moet je eerst worden gescreend bij de GGD. Heb je geen psychische klachten of verslaving, dan ben je zelfredzaam. Je hebt weliswaar geen huis, maar je hebt geen recht op voorzieningen die voor daklozen zijn bedoeld. Je wordt ‘economisch dakloos’ genoemd. Welke waarde we aan dat bijvoeglijk naamwoord ‘economisch’ moeten geven, weten wij niet. Een feit is dat je zonder huis moet leven. Je ontbeert een plek om je terug te trekken, waarover je regie hebt, waar je privacy ervaart en waar je je voor de wet mag vestigen. Kortom je mist dat wat in de internationale verklaring voor de rechten van de mens wordt beschreven als Recht op Huisvesting.
Vragen zonder antwoorden
De Regenboog Groep houdt verspreid over Amsterdam spreekuren voor economisch daklozen. Op die spreekuren zien wij wekelijks bijna dertig nieuwe hulpvragers. Dertig verhalen over een verbroken relatie, over het verlies van inkomen, over faillissement, over terugkeer uit het buitenland, over verdriet, onzekerheid, moeilijke keuzes en over nog veel meer menselijk leed.
Voor de mensen die aankloppen bij de spreekuren bestaat er geen eenvoudige uitweg uit hun dakloosheid. Hoe zelfredzaam de hulpvragers ook zijn, huizen zijn in de Randstad schaars en duur. De wachttijd voor een sociale huurwoning is in Amsterdam minimaal dertien jaar. Ook tijdelijke huisvesting moet met een lampje gezocht worden. Alle inzet en goede voornemens ten spijt, zijn de perspectieven niet bemoedigend.
Kwetsbaar struikelt
‘Iedereen kan dakloos worden’. We zeggen dit graag, omdat het waar is en omdat het de schuld weghaalt bij de dakloze. Maar niet iedereen loopt een even groot risico. Heb je een groot netwerk en geld, ben je slim, assertief en sociaal vaardig? Dan is de kans dat je ook echt op straat komt te staan minder groot dan wanneer je sociaal en maatschappelijk minder handig of succesvol bent. Het is helaas een open deur, maar het zijn de kwetsbaren in de samenleving die de pijn het eerst en het ergst voelen.
Geen zorg meer
Mensen die bij De Regenboog Groep aanklopten hadden een duidelijk profiel, de klassieke daklozen; mensen die leefden aan de rafelranden van de samenleving. Maar de rafelranden van die samenleving zijn dieper geworden. De fijn gekartelde rand is langzaamaan verder ingesneden. De aanvankelijke haarscheurtjes in de periferie reiken steeds dieper richting het hart van de samenleving. In dat hart spreken we niet meer van een ‘zorgvraag’, maar van ‘woningnood’. Die woningnood heeft niets meer te maken met de individuele problemen van de hulpvrager, maar alles met een brede maatschappelijke kwestie.
Woningnood is het domein van Volkshuisvesting. Laat hen die verantwoordelijk zijn alsjeblieft tonen dat zij tegen hun taak zijn opgewassen. Zo blijft zorg betaalbaar en beschikbaar voor hen die zorg nodig hebben. Alleen dan kunnen we instaan voor een sociale en leefbare stad.