Herman Pasveer heeft als medewerker Partner- en Familieondersteuning (PFO) jarenlang gesprekken gevoerd met ouders, kinderen en partners van mensen met een verslaving of psychiatrische ervaringen. Hij gaat nu met pensioen. Hoe kijkt hij terug op zijn werk bij PFO?
Het belang van contact
Herman kiest tijdens het interview zijn woorden zorgvuldig. Ik vermoed dat hij dat ook doet tijdens de gesprekken die hij voert met de naasten van mensen met een verslaving. En dus vraag ik hem naar zijn omgang met de taal. Herman bevestigt het belang van woorden. “Als je bijvoorbeeld over iemand zegt dat diegene een verslaafde is, dan doet dat direct veel met de relatie. Het woord verslaafde zorgt voor een afstand tot de persoon die middelen gebruikt; het ontpersonalieert de ander” zegt Herman.
Als iemand in je naaste omgeving verslaafd is of psychiatrische problemen heeft, is dat in de regel ingewikkeld. De gevolgen voor relaties zijn vaak groot. De gevoelsmatige afstand die via de taal gemaakt wordt kan een manier zijn om met de pijn om te gaan die een ouder of partner voelt.
Herman vertelt dat het bij PFO om contact gaat. Het contact tussen mensen met een familieband. En het contact met de ondersteuner van PFO. Taal is een belangrijk voertuig in dat contact. Daarom heeft Herman veel aandacht voor de oordelen die in woorden besloten liggen. Die oordelen bepalen namelijk de kwaliteit van het contact. Bij het helpen van een naaste en het verbeteren van de relatie, vindt Herman dat bewustzijn erg belangrijk.
Contact en verstoring
In de relatie met iemand met een verslaving of een psychiatrische ervaring ontstaat gemakkelijk ruis in het contact, licht Herman toe. Die verstoring wordt vaak toegeschreven aan degene met de verslaving of psychiatrische ervaring. Daar valt wel iets voor te zeggen, omdat bijvoorbeeld het middelengebruik of een psychose in de relatie meer plaats in neemt dan de aandacht voor het contact met de partner of het familielid.
Herman: “Relaties komen op scherp te staan of worden verbroken.” Ook vanuit de naasten kunnen er redenen zijn waardoor het contact stokt. “Vanuit de naasten komt die verstoorde relatie vaak voort uit de behoefte aan zelfbescherming. Dit neemt niet weg dat het verstoorde contact ook erg pijnlijk is. Die pijn is eigenlijk altijd de aanleiding om hulp te zoeken bij PFO.”
Focus verplaatsen
Herman: “In eerste instantie komen naasten niet voor zichzelf. De aanleiding is het complexe gedrag van de persoon met de verslaving.” Naasten maken heftige dingen mee. Het is dan ook logisch dat ze die ervaringen met iemand willen delen. En daar maakt PFO ook ruimte voor. Herman: “Je kan het met naasten hebben over diegene met de verslaving, alleen sla je dan iets heel belangrijks over. Namelijk de persoon die zelf bij PFO aan tafel zit; de partner of familie.” Die persoon kampt immers met de pijn.
Herman stopt even met spreken, overweegt zijn laatste zinnen en wil die het liefst nuanceren. Ik krijg het idee dat hij de interviewvorm, waarbij hijzelf centraal staat, ongemakkelijk vindt. Het lijkt of zijn aandacht, zoals in een PFO gesprek, bij het moment ligt dat we tegenover elkaar zitten. Zodra ik zijn woorden vastleg, verbreek ik de magie van het contact op dat moment. En dat is iets wat Herman duidelijk niet nastreeft. Na een hapering vervolgt Herman zijn betoog.
De draai naar de naaste
Waar het gesprek met de naaste stokt, gaat PFO verder. In het gesprek van de naaste met de PFO-medewerker staat de persoon met de verslaving niet meer centraal. Herman: “De naaste kan wél in contact met mij over het probleem dat hij ervaart. Dat is de draai die PFO maakt.” Die draai lijkt misschien voor de hand liggend, maar dat is het voor PFO cliënten niet.
Herman: “Vaak wordt gedacht dat als de ander maar stopt met (drugs) gebruiken, het probleem voorbij is.” Herman ziet dat die gedachte soms diep geworteld is. Het nadeel van deze gedachte is dat het een groot gevoel van onmacht met zich meebrengt. Het gedrag van de ander is namelijk nauwelijks beïnvloedbaar. Herman: “Als ik met de naaste het gesprek voer over het contact met de persoon met de verslaving en waar deze in vastloopt, dan komen we al snel uit bij de rol en ervaring van de naaste. En dáár zit ruimte voor de echte verandering.”
De eigen pijn
Het gaat om de pijn die je als familielid of naaste ervaart. En om manieren om met die pijn om te gaan. Herman: “PFO heeft aandacht voor de gevoelens van schuld en schaamte die de naaste heeft. Die gevoelens wil je niet benadrukken, daar is niemand bij gebaat. Want wie maakt nou geen fouten?” In het PFO-contact gaat het erom dat de naaste zichzelf beter leert begrijpen, een beter inzicht krijgt in zichzelf. Het levensverhaal van de naaste verklaart vaak waarom iemand de dingen doet zoals hij ze doet. “De eigen biografie ontschuldigd” noemt Herman dat.
Zachter worden
Herman: “Bij PFO werk je aan het inzicht dat de naaste niet de enige is die de verantwoordelijkheid draagt of schuld heeft aan de situatie. Als schuld en verantwoordelijkheid een andere betekenis krijgen, zie je dat er een nieuwe relatie ontstaat.” Met de hulp van PFO, ontvlecht de naaste de constructie die hij heeft opgebouwd met de persoon met een verslaving of psychiatrische diagnose. Herman: “Het gaat om de verbinding tussen mensen, maar ook om het loslaten van elkaar. Verslaafde en naasten worden weer twee individuen”. Als het lukt om de blik te verleggen van de verslaving of de psychiatrische diagnose naar de relatie, dan lost de hardheid een beetje op en dat helpt. De pijn is voor de naaste wat beter te hanteren.
PFO en behandeling
Herman vindt dat PFO onderdeel van verslavingsbehandeling zou moeten zijn. Herman zegt: “Nu zijn naasten van de verslaafde er vaak als middel in de behandeling van de verslaafde. Je zou je minder moeten richten op de naasten om die ander in behandeling te krijgen, maar meer oprechte steun moeten bieden aan naasten die ermee te kampen hebben in hun omgeving. Daar zijn uiteindelijk alle betrokkenen bij gebaat, ook de verslaafde.”