Paul Ponten (68) is digimaatje bij De Regenboog Groep en helpt mensen bij hun eerste stappen in de digitale wereld. "Even snel iets googelen. Daar hebben wij pakweg dertig jaar aan kunnen wennen. Voor de mensen die ik begeleid is alles nieuw."
"Hij had nog nooit iets op internet opgezocht, vertelde hij de eerste keer dat ik bij hem kwam. Een man van 64 jaar. Wel had hij gehoord van WhatsApp. Of ik hem dat wilde leren. Natuurlijk wilde ik dat en dacht gelijk: ik ga hem meteen de functionaliteit 'contacten' uitleggen. Totdat ik me realiseerde dat hij maar een heel klein sociaal netwerk heeft. Wat heeft hij aan contacten op zijn telefoon? De mensen die hij kent zijn op één hand te tellen. "Ga niet van jezelf uit”, tipt Ponten. "Wat voor ons vanzelfsprekend is, hoeft dat voor de ander niet te zijn. Je kunt beter vragen: hoe communiceer jij met de wereld?"
"Terwijl jij nog in de ‘oude’ wereld verkeert, denken instanties dat jij al in de ‘nieuwe’ wereld rondloopt."
Voor de mensen die digihulp nodig hebben en zich aanmelden bij De Regenboog Groep moeten we terug in de tijd: het begin van internet, de komst van de telefoon. Appen, chatten, mailen. "Wij zijn vergeten hoe ingrijpend internet ons leven heeft veranderd", blikt Ponten terug. "Even snel iets googelen, daar hebben wij pakweg dertig jaar aan kunnen wennen. Maar voor de mensen die ik begeleid is alles nieuw. Zij worden ineens de, voor ons, normale wereld ingetrokken. Dat is niet een kwestie van leren hoe een computer werkt, je zult op een heel andere manier naar de wereld moeten leren kijken. Op een andere manier moeten leren communiceren, denken en handelen."
"Maar niemand ontkomt eraan. Zonder internet ben je nergens. Terwijl jij nog in de ‘oude’ wereld verkeert, denken instanties dat jij al in de ‘nieuwe’ wereld rondloopt. Inloggen met DigiD, dát moet je onder de knie hebben. Ik zeg dan altijd: DigiD is een voordeur waar alleen jij de sleutel van hebt en waar je door naar binnen moet als je bij instanties moet zijn. Ik leer dan gelijk hoe je je DigiD op je telefoon kunt bewaren. Met een trucje om het wachtwoord op een veilige manier op te slaan."
Voor de beeldvorming: Paul Ponten is geen computernerd. Leergierig is hij wel. De oud-directeur van een trainingsinstituut is al een poos met pensioen, maar zit geen moment stil. Hij heeft de blik naar buiten gericht, leest veel ("ik ben een veelvraat") en staat graag mensen bij. Zo helpt hij vluchtelingen met de Nederlandse taal en leert hij ze Amsterdam kennen, de stad waar zijn modern ingerichte penthouse op uitkijkt. "Ik ben die man met 'zeven vinkjes' achter zijn naam", bekent hij bijna schuldig, "waar Joris Luyendijk over schrijft. Ik heb het goed. Dat realiseer ik me door dit vrijwilligerswerk des te meer."
"Ik heb het goed. Dat besef ik des te meer door dit vrijwilligerswerk."
Ponten moet nóg iets bekennen. Het heeft te maken met hoe hij digimaatje is geworden. "Een jaar geleden las ik een artikel in het Parool. De Regenboog Groep zocht smartphones voor daklozen. Mijn onderbuikgevoel zei: is dat nou het eerste wat daklozen moeten krijgen? Een bekrompen reactie achteraf, want wie het hele artikel leest, snapt hoe het zit: juist van degenen die het minste toegang hebben tot internet, wordt het meest verwacht dat ze online zijn. Kijk naar de man die ik begeleid. Hij is weliswaar niet dakloos, maar is wel getekend door het leven. Internet kende hij niet. Ook wist hij niets van smartphones. Hij wist zelfs niet hoe je een telefoon aanzette. Maar hij heeft wel met het UWV te maken voor zijn arbeidsongeschiktheidsuitkering. Dan moet je kunnen inloggen met je DigiD."
"Mensen zijn tot verandering in staat, ook al zijn ze 64. Dat motiveert me enorm."
Na het lezen van het artikel meldde Ponten zich aan als digimaatje bij De Regenboog Groep. Inmiddels heeft hij al drie mensen begeleid. Bij alle drie bespeurde hij trouwens geen schaamte, wat je nog wel eens ziet bij oudere mensen die niet mee kunnen komen en hun kinderen of kleinkinderen moeten 'lastig vallen' als het om digitale zaken gaat. "De mensen die ik begeleid hebben een heel klein netwerk", geeft Ponten als verklaring. "Doordat ze in een isolement leven, hoeven ze zich niet te meten met mensen die wél thuis zijn in de digitale wereld. Ze komen alleen mij tegen. En wat ik doe, is ze een beetje meer zelfredzaam maken."
In zijn aanpak houdt Ponten het graag luchtig en klein. "Dan blijft het behapbaar. Ik ga dus niet vertellen wat er allemaal mogelijk is met zo'n telefoon of computer, want dan raken mensen de kluts kwijt, dat zou iedereen hebben. Ik zorg dat mensen grip krijgen op wat voor hen op dat moment relevant is. Ik doe dat met luchtigheid en humor, en ga niet zitten psychologiseren of de diepte in. We hebben tegenwoordig nogal snel de neiging alles te problematiseren. Mijn tip voor andere vrijwilligers is: probeer je te verplaatsen in de ander. En laat mensen zélf bepalen wat ze willen leren. Hoe vaak hebben ze in hun leven nou hun eigen keuzes kunnen maken die geslaagd zijn? Ik ga met ze een proces aan, waarbij ze zelf bepalen wat er gebeurt. Soms duwen ze nog wel hun telefoon in mijn handen en vragen ze me of ik iets wil doen op hun telefoon, een app downloaden bijvoorbeeld. Maar dat doe ik niet. Het is jouw apparaat, zeg ik dan, niet het mijne."
Door veel vragen te stellen en goed te luisteren probeert Ponten in te schatten waar de behoefte ligt. "In het begin vroeg ik: wat wil je leren op digitaal gebied? Niet handig, want hoe kun je dat nou weten als je niet weet wat er te koop is? Mijn maatje zei: wat moet ik met internet? Hij kende het niet. En als je het niet kent, hoe kun je dan je behoefte formuleren? Toen vroeg ik: wat zijn je hobby's? Die heb ik niet, zei hij. Maar bij hem thuis zag ik heel veel platen staan van bands uit de jaren zeventig. Ik liet hem een nog onbekend nummer horen van zijn favoriete band op YouTube. Het opende zijn wereld. Dat vind ik het mooie van dit werk. Iedereen is tot verandering in staat, ook al ben je 64. Dat motiveert me enorm om door te gaan met het project Digimaatje."